Μου ζητήθηκε να γράψω ένα κείμενο για την σχέση μου με τα ζώα. Προσωπικά θεωρώ αυτονόητη την δεδομένη αυτή σχέση για κάθε άνθρωπο, αφού δεν είμαστε μόνοι σ’ αυτόν τον πλανήτη. Ίσως βέβαια να είμαι από εκείνους που θεωρούνται ότι έχουν αναπτύξει κάποια ιδιαίτερη σχέση με τους λοιπούς συγκατοίκους μας στον όμορφο πλανήτη που ζούμε όλοι μαζί. Και πάλι υπάρχουν πάμπολλοι συνάνθρωποι μας με ιδιαίτερη σχέση λ.χ. με τον σκύλο τους, την γάτα τους, το κουνελάκι τους κλπ. Οκ, θα μου πείτε, ρε αδερφέ, δεν εννοούμε πάλι τέτοια ειδική σχέση με κάποιο κατοικίδιό μας.

Ελλείψει άλλων επιχειρημάτων παραδίνομαι, επιμένοντας όμως ακόμα ότι δεν είμαι ούτε γητευτής ζώων, ούτε μάγος, ούτε θηριοδαμαστής. Απλώς, είμαι θαυμαστής της ζωντανής ομορφιάς που μας τιμά με την παρουσία της και που αποθεώνει τις αισθήσεις μας: υπέροχα σχήματα και χρώματα, κομψές κινήσεις, ήχοι μοναδικής ομορφιάς, κλπ, κλπ. Ας σκεφτούμε την Τουριστική Βιομηχανία, πόσο έχει εκμεταλλευτεί οικονομικά την τάση πολλών ανθρώπων στην παρατήρηση πουλιών, ψαριών, θηλαστικών, ερπετών, ακόμη και σπάνιων ενδημικών βοτάνων μιας περιοχής. Έτσι και εγώ, νήπιο ακόμη, αγαπούσα να μπουσουλάω και να παρακολουθώ τα μυρμήγκια που πηγαινοέρχονταν ενώ πάντα έριχνα ψίχουλα για να τα πάνε στην φωλιά τους. Εξίσου με γοήτευαν οι αράχνες που ύφαιναν τον ιστό τους με τέτοια μαεστρία, που δικαίως οι Ινδιάνοι εκτιμώντας τες, τις αποκαλούν «σοφές γιαγιάδες που πλέκουν», ενώ τις προστατεύουν γνωρίζοντας ασφαλώς ότι αποτελούν πολύ αποτελεσματικά ζωντανά εντομοκτόνα. Τότε που είχαμε και πολλές αλάνες στο Περιστέρι και συχνά εγκατέλειπαν εκεί νεογνά σκυλάκια και γατάκια, κρατούσα κρυφά μέρος από το γάλα που έπινα για πρωινό και προσπαθούσα κρυφά να τα ταΐσω. Λίγο πριν το δημοτικό σχολείο σε καλοκαιρινές οικογενειακές διακοπές με αντίσκηνο στην Πεντέλη, ένα μαγευτικό τότε τοπίο με ψηλά πεύκα και σκίνα παντού και δίπλα η ρεματιά με υπεραιωνόβια πλατάνια, η ευτυχία μου ήταν να παρακολουθώ τα βατράχια, ιδίως τους γυρίνους, αλλά αυτό που πραγματικά με εντυπωσίαζε ήταν η καταπληκτική κίνηση της βδέλλας όταν κολυμπάει.

Έτσι έπιανα βδέλλες, τις διατηρούσα για λίγες μέρες σε δοχεία με νερό και τις ελευθέρωνα για να πιάσω άλλες κ.ο.κ. Αυτό το Καλοκαίρι αλλά και τα δύο επόμενα η βδέλλες υπήρξαν μια σοβαρή μου απασχόληση ενώ τις πρόσεχα να μην πάθουν κακό. Θυμάμαι επίσης όταν ήμουν 5 χρονών πάνω-κάτω μου έφερνε ένας θείος μου κυνηγός τραυματισμένα ορτύκια, τρυγόνια, τσίχλες, κλπ και προσπαθούσα να τα θεραπεύσω για να τα αφήσω πάλι ελεύθερα. Σ’ αυτό με βοηθούσε πολύ και η μακαρίτισσα η μητέρα μου, που με έμαθε να τα ταΐζω με το χέρι στάρι και άλλους σπόρους κάτι που έμαθα με νεογέννητα κοτοπουλάκια που τα ταΐζαμε κυρίως σουσάμι . Αργότερα απέκτησα μια μεγάλη σιδερένια κλούβα στην οποία φιλοξενούσα κυρίως ανάπηρα στρουθιόμορφα πουλιά. Τότε πέρασα και από το στάδιο της προσπάθειας να αιχμαλωτίσω αγριόπουλα για να τα φροντίζω και να τα καμαρώνω, ενώ συχνά στην λαϊκή αγορά της γειτονιάς πουλούσαν ανεμπόδιστα τέτοια μικροπούλια –καρδερίνες, φλώρους, σπίνους- απ’ όπου αγόραζα που και που (Δυστυχώς πολλοί άνθρωποι παραμένουν σ’ αυτό το στάδιο που αποτελεί μάστιγα για τους πληθυσμούς αυτών των πουλιών. Επιπλέον αν και απαγορεύεται σε ολόκληρη την επικράτεια, η παγίδευση ωδικών κυρίως πτηνών έχει καταντήσει λαϊκή συνήθεια και φυσικά πολλά από τα άτυχα αυτά πουλιά αρρωσταίνουν και πεθαίνουν πρόωρα, ζουν μέσα στον φόβο και το άγχος και βασανίζονται).

 ΑΡΑΧΝΗ (ΦΩΤΟ ΑΡΗΣ ΧΡΗΣΤΙΔΗΣ)

Ευτυχώς στην εφηβεία ξεπέρασα αυτό το στάδιο, για να ασχοληθώ με κάθε ευκαιρία με την φροντίδα πληγωμένων αγριμιών για να τα ελευθερώνω πλέον. Συνειδητοποίησα πόσο άδικο και εγωιστικό είναι το να επιβάλεις σε ένα άγριο πλάσμα να σε υφίσταται, να σε ανέχεται, ενώ οι δικές του επιλογές είναι άλλες. Να ζει ελεύθερο. Πάντως και με κατοικίδια ζώα δενόμουν πολύ και φαίνεται ότι και αυτά ανταποκρίνονταν. Κοτοπουλάκια, παπάκια, γάτες με τίμησαν τότε με την άδολη φιλία τους, κάτι που με βοήθησε νομίζω να ωριμάσω πνευματικά από νωρίς και να μην ενδιαφέρομαι για το ατομικό μου συμφέρον αποκλειστικά. Για ένα μικρό παιδί η συντροφιά ενός κατοικίδιου είναι ο καλύτερος τρόπος νομίζω για την σωστή συνειδητοποίηση και την δημιουργία ολοκληρωμένου χαρακτήρα. Τα ζώα είναι δάσκαλοι ζωής.

Για να μην επεκταθώ σε λεπτομέρειες οπότε θα χρειαζόταν να γράψω βιβλίο (όπως ο κάθε άνθρωπος άλλωστε, αφού ο καθένας έχει μοναδικά βιώματα), καταλυτική υπήρξε η μακρόχρονη απομάκρυνσή μου από το πατρικό σπίτι λόγω σπουδών, οπότε ήμουν ελεύθερος να οργανώσω την ζωή μου όπως ήθελα. Στην Κοζάνη όπου έζησα για 2 χρόνια, ανέλαβα την φροντίδα νεοσσών κλεμμένων από φωλιές (οι πιτσιρικάδες κάνουν μεγάλη ζημιά σ’ αυτό) με σκοπό την σωστή τους ανάπτυξη και την απελευθέρωσή τους στην φύση. Με φίδια είχα ήδη ασχοληθεί από μαθητής του Γυμνασίου.

Ο ΜΠΟΥΛΗΣ – Σαπίτης (Malpolon insignitus ) (ΦΩΤΟ ΑΡΗΣ ΧΡΗΣΤΙΔΗΣ)

Ύστερα από την Κοζάνη ήρθε η επταετής παραμονή μου στην Θεσσαλονίκη σπουδάζοντας στο εκεί Πανεπιστήμιο γεωπόνος. Μεγάλο ενδιαφέρον μου μέσα στα άλλα ήταν και οι συνθήκες ζωής των άγριων ζώων στον αποκαλούμενο «Ζωολογικό Κήπο της Θεσσαλονίκης», που δεν είχε καμία υποδομή για την κάλυψη των αναγκών των ζώων. Έτσι, από την φοιτητική λέσχη όπου γευμάτιζα, άρχισα να συγκεντρώνω φέτες ψωμιού, φρούτα και λοιπά χρήσιμα τρόφιμα απ’ τα περισσεύματα των φοιτητών και άρχισα να φροντίζω και τις πληγές των άγριων ζώων που ζούσαν στον «ζωολογικό κήπο» της πόλης. Ήτανε εποχή συγκλονιστική για μένα. Κάθε τόσο έβλεπα στα κλουβιά νεοφερμένα άγρια κυρίως πουλιά (αρπακτικά, ερωδιούς, πελαργούς, γλάρους) με αιμορραγίες, με αφυδάτωση, με κατάγματα, χωρίς καμία κτηνιατρική φροντίδα. Σαν αποτέλεσμα τα περισσότερα υπέκυπταν σε λίγες μέρες. Τα πιο «τυχερά» παρέμεναν για το υπόλοιπο της ζωής τους σε ακατάλληλους χώρους με υποτυπώδη και συχνά λανθασμένη τροφή (είδα έναν φύλακα να ρίχνει καλαμπόκι σε ερωδιό που είναι ψαροφάγος!). Ευτυχώς, ο τότε διευθυντής της Υπηρεσίας Κήπων και Δεντροστοιχιών του δήμου, ο αείμνηστος κος Κούτσαρης ήταν εξαιρετικά συνεργάσιμος και μου έδωσε την άδεια να διαχειρίζομαι τα ζώα και να δίνω οδηγίες στους φύλακες του πάρκου.

Έτσι, ήρθε φυσιολογικά και η ιδέα της συστηματικής φροντίδας κάθε άγριου ζώου και πουλιού που είχε πρόβλημα σε ολόκληρη την επικράτεια. Αυτό ξεκίνησε πρακτικά με πληγωμένα πουλιά που βρέθηκαν από φοιτητές που με ήξεραν και ταυτόχρονα άρχισα να επικοινωνώ με τις εφημερίδες και την τηλεόραση και να ενημερώνω όσο μπορούσα τους συμπολίτες να επικοινωνούν μαζί μας όποτε βρουν ένα ζώο με πρόβλημα. Η πρώτη απελευθέρωση αφορούσε ένα Τρυγόνι και μια Δεκαοχτούρα και έγινε στο δεύτερο δεκαήμερο του Απρίλη του 1984. Σημαντικότατη για την επιτυχία του εγχειρήματος υπήρξε και η συμμετοχή του καθηγητή σήμερα δόκτορος Βασίλη Γκούτνερ. Επίσης από το 1983 άρχισα σε συνεργασία με κάποιους θαυμάσιους φίλους Θεσσαλονικείς να συμμετέχω και στην διάσωση δελφινιών. Όλες αυτές οι εμπειρίες ήταν συγκλονιστικές και σημάδευσαν ανεξίτηλα την ζωή μου. Ουσιαστικά τότε γεννήθηκε η δράση του σημερινού Ελληνικού Κέντρου Περίθαλψης Άγριων Ζώων (ΕΚΠΑΖ).

Απελευθέρωση Γερακίνων στην Κρήτη (ΦΩΤΟ Γιώργος Αγγελάκης)

Για πολλούς συνανθρώπους μας το να κάνεις καριέρα και να πετύχεις οικονομικά στην ζωή σου είναι βασικός στόχος και πιθανώς σκοπός ζωής. Υπ’ αυτήν την έννοια η ζωή μου μπορεί να θεωρηθεί αποτυχημένη. Ίσως πολλοί άνθρωποι θεωρήσουν ότι ξόδεψα, σπατάλησα τα πιο παραγωγικά μου χρόνια άσκοπα, ανώριμα. Μερικοί άλλοι μπορεί να θεωρήσουν ότι δεν έχω «σώας τα φρένας» κλπ, κλπ. Φυσικά υπάρχουν και πολλοί άνθρωποι που έχω την τιμή να γνωρίζω προσωπικά και που η εκτίμησή τους για το άτομό μου και για τον όλο αγώνα (που πλέον δεν γίνεται μόνο από εμένα) με εμψυχώνει να συνεχίζω την προσπάθεια, η οποία πλέον έχει βρει και μιμητές (δυστυχώς όχι μόνο καλούς).

Πλέον, μετά από τόσες δεκαετίες και τόσες θετικές και αρνητικές εμπειρίες απ’ τις οποίες δυναμώσαμε και ωριμάσαμε σαν ΕΚΠΑΖ το αρχικό όραμα της γενικευμένης άρνησης στην απάθεια και την ανοχή στις κάθε είδους εγκληματικές ενέργειες σε βάρος των άγριων και όχι μόνο ζώων, και εντέλει της μοναδικής φυσικής μας κληρονομιάς, φαίνεται πως κερδίζει λίγο-λίγο την μάχη με την φθορά του χρόνου.

Θεωρώ τον εαυτό μου προνομιούχο όχι μόνο για την μακροχρόνια επαφή μου με τα ζώα αλλά κυρίως για την ανταπόκριση (μη απελευθερώσιμων) ζώων κάθε είδους και την αποδοχή μου από αυτά σαν φίλο, πατέρα, αδερφό. Με τιμά ιδιαίτερα λ.χ. που στα 9 χρόνια που φιλοξενήσαμε λύκους (φτάσαμε να φροντίζουμε 17 σε τρεις αγέλες-οικογένειες) δεν έπαθα ούτε μια γρατζουνιά από αυτούς. Όποτε έπρεπε να μπω σε κάποια από τις επικράτειές τους, τους ζητούσα την άδεια εισόδου και πάντα μου την έδιναν, ενώ οι οικογένειές τους αποτραβιούνταν διακριτικά για να με αφήσουν να καθαρίσω τον χώρο, να αλλάξω το νερό και να τους αφήσω τροφή. Είναι απίστευτη η εμπειρία της Λυκούλας και του Μόγλη που όποτε έμπαινα στην αυλή τους μου έφερναν δώρα μπροστά στα πόδια μου (κόκκαλα που τα είχαν κρύψει), ενώ δεν χόρταιναν τις αγκαλιές και τα χάδια. Πώς να ξεχάσω την φιλικότατη συμπεριφορά του Μπούλη (Σαπίτης) ή των διαφόρων Σπιτόφιδων, Σαϊτών, ακόμη και Οχιάς (Αμμοδύτη) που αποζητούσαν την παρέα μου; Τον Στεππαετό που τρώει από το χέρι μου, είτε την μονόφθαλμη Γερακίνα που παίρνει το κρέας με εναέρια ακροβατικά κόλπα πριν ακουμπήσει κάτω στο πιάτο της; Είναι χιλιάδες ανάλογα περιστατικά. Προσωπικά νομίζω ότι εμείς οι άνθρωποι έχουμε πολύ περισσότερα κοινά σημεία με τα ζώα παρά διαφορετικά. Μην ξεχνάμε άλλωστε πως αυτά ανήκουν σε πάμπολλα διαφορετικά είδη, ενώ και εμείς ανήκουμε σε ένα ακόμη γήινο είδος. Εκείνο που νομίζω ότι πρέπει να κάνουμε εμείς οι άνθρωποι είναι –μεταξύ άλλων- να αποδεχτούμε την διαφορετικότητα που μας περιβάλει σαν ευλογία της φύσης και σαν αναγκαιότητα για την συνέχιση της ζωής στον υπέροχο πλανήτη μας. Αυτή η Γη, η φυσική μητέρα όλων των γήινων πλασμάτων είναι ουσιαστικά ένα τεράστιο εργοστάσιο που παράγει ζωή εδώ και 3,5 δισεκατομμύρια χρόνια. Τα παραγόμενα είδη από της φυσικές διαδικασίες (λ.χ. εξέλιξη, εξειδίκευση ρόλων κλπ) αποτελούν ουσιαστικά επαγγελματίες διορισμένους από την ίδια τη φύση για συγκεκριμένους ρόλους. Εάν κάποιο είδος παύει να έχει ρόλο, η ίδια η φύση το αποσύρει ή το μετασχηματίζει. Έτσι, όλα τα είδη είναι χρήσιμα στο φυσικό τους περιβάλλον και αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του βιότοπού τους.

Γιάννης και κουνέλι (ΦΩΤΟ ΑΡΗΣ ΧΡΗΣΤΙΔΗΣ)

Αξίζει να αναφερθεί η διαπίστωση ότι όταν ευημερεί η άγρια ζωή σ’ έναν τόπο, ανάλογη ευημερία και καλύτερη ποιότητα ζωής έχουν και οι άνθρωποι της περιοχής. Με δεδομένες τις φυσικές ισορροπίες μεταξύ των διαφορετικών πλασμάτων δεν υπάρχει υπερπληθυσμός κάποιων ειδών (λ.χ. αρουραίων, ποντικών και βλαβερών για τις καλλιέργειες και την υγεία μας εντόμων, κλπ), οπότε μειώνεται η ανάγκη αυξημένων δαπανών στις αγροτικές εργασίες για εντομοκτόνα κλπ δηλητήρια που επιβαρύνουν το κόστος του τελικού προϊόντος αλλά και την υγεία παραγωγού και καταναλωτή. Εξάλλου ένα παραδεισένιο οικοσύστημα που βρίθει από ζωή είναι ελκυστικότατος προορισμός για οικοτουρίστες που συμβάλουν στην οικονομική ευημερία των παρακείμενων κοινωνιών και πολλά άλλα οφέλη.

Ανακυκλώνοντας, θεωρώ πως είμαι τυχερός και έχω ζήσει έως τώρα έναν βίο γεμάτο ενδιαφέρον και μαθήματα ζωής χάρη σε μια υγιή επαφή με τα ζώα (χωρίς να τα εξαναγκάζω σε κάτι, είτε «πουλώντας φιγούρα» είτε εκμεταλλευόμενος αυτά για οποιονδήποτε λόγο), οπότε κάποια από αυτά ανταποκρίνονται αναλόγως.

Αν εξαιρέσουμε την έλλειψη ασφάλισης και μισθοδοσίας, νομίζω ότι περισσότερο ωφελήθηκα παρά βλάφτηκα έχοντας ξεκλειδώσει (άθελά μου ίσως) κώδικες εμπιστοσύνης με πολλά άλλα πλάσματα τόσο διαφορετικά μεταξύ τους. Είναι πράγματα και συναισθήματα που δεν μεταφέρονται όμως με λέξεις και λόγια. Όπως και τόσοι άλλοι συνάνθρωποί μας που έζησαν μοναδικές εμπειρίες με τα ζώα, έτσι και γω αισθάνομαι προνομιούχος κατά κάποιον τρόπο που απέκτησα τόσους πολλούς και διαφορετικούς μεταξύ τους φίλους, φυτοφάγους, σαρκοφάγους και παμφάγους, λιλιπούτειους αλλά και μεγαλόσωμους. Και νομίζω ότι αυτό μπορεί να συμβεί στον καθένα αρκεί να δείξει σεβασμό και ν’ αντιμετωπίζει τα ζώα σαν άτομα ισότιμα με μας και όχι κατώτερα. Ας μην ξεχνάμε ότι οι μόνοι κατώτεροι άνθρωποι είναι οι κάθε είδους ρατσιστές και ότι ο πολιτισμός των ανθρώπων βαθμολογείται από την συμπεριφορά τους προς τα υπόλοιπα πλάσματα. Ο πόνος, ο φόβος, η χαρά, η θλίψη και άλλα αντιθετικά μεταξύ τους συναισθήματα δεν αποτελούν καθαρά ανθρώπινο προνόμιο. Δείχνοντας σεβασμό στα ζώα εδραιώνουμε ουσιαστικά τον αυτοσεβασμό μας.

Γιάννης Πουλόπουλος
(άρθρο του Γιάννη Πουλόπουλου που δημοσιεύτηκε στο 2o τεύχος του περιοδικού Zoo)